Scholen waarvan de deuren gesloten zijn en in de wijde omtrek geen leerling te bekennen. Je zal dit tafereel de komende weken door het hele land zien. Niet omdat er een significante toename van coronabesmettingen is geconstateerd. Nee, deze keer is het ingaan van de zomervakantie de boosdoener. Begin maart was het echter wél het coronavirus dat aanleiding gaf om alle scholen te sluiten. Nu het schooljaar 2019-2020 wordt afgesloten is het tijd om terug te blikken op een hectisch jaar. Het betekende de definitieve doorbraak van het afstandsonderwijs en onderwijzend Nederland was genoodzaakt om in ijltempo te digitaliseren.
Over de digitaliseringsslag binnen het onderwijs spreken we met Rebekka Bersee (Manager Onderwijsontwikkeling) en Bert van de Bovenkamp (Informatiemanager a.i.). Zij zijn werkzaam bij Flores Onderwijs, met 34 scholen binnen het primair onderwijs en 900 onderwijsprofessionals een belangrijke onderwijsorganisatie in de regio Arnhem. Hoe kijken zij terug op het voorbije schooljaar? En zien zij toekomst weggelegd voor het afstandsonderwijs?
Wel sluiten, niet sluiten, wél sluiten
Begin maart wordt er nog volop gediscussieerd en gespeculeerd over een mogelijke sluiting van alle scholen in Nederland. Om in te kunnen spelen op het ogenschijnlijk onvermijdelijke, formeert Flores Onderwijs in die tijd al een crisisteam opgezet. “De sluiting van de scholen hing al een tijdje in de lucht. Je hoorde constant geluiden via de media”, aldus Rebekka. Vanuit haar rol als Manager Onderwijsontwikkeling is Rebekka onderdeel van het crisisteam. “We wilden de tijd hebben om na te denken en te bepalen hoe we hiermee om zouden gaan.”
Op dat moment is Informatiemanager a.i. Bert er eveneens niet gerust op dat de scholen openblijven. “Op de eerste persconferenties werd aangeven dat de scholen NIET dicht zouden gaan. Maar we vermoedden dat dit op een later moment alsnog zou gebeuren.” Dus beginnen zijn collega’s en hij met het opstellen van bruikleenovereenkomsten voor het uitlenen van laptops en Chromebooks aan leerlingen. Zodat alle apparatuur die Flores Onderwijs in huis heeft meteen naar de leerlingen kan om thuis te gebruiken.
Wanneer de schoolsluiting wordt aangekondigd, kunnen ze direct doorschakelen. De aanwezige apparatuur wordt in raptempo uitgegeven aan de leerlingen en leerkrachten. “Maar al vrij snel krijg je van scholen te horen dat ze een tekort hebben aan devices”, blikt Rebekka terug. “Er komt een moment dat je geen apparatuur meer hebt om uit te geven”, haakt Bert daarop in. Er zijn landelijke initiatieven te over voor scholen om zich bij aan te sluiten om het aanschaffen van computerapparatuur voor hun leerlingen te realiseren. Voor het ene initiatief komt Flores Onderwijs niet in aanmerking omdat ze er financieel beter voor staan dan andere gegadigden. En bij een ander initiatief gaat het enkel om tweedehandsapparatuur. “En dan zeg ik: liever niet”, aldus Bert. Dus zit er niks anders op dan zelf 300 nieuwe laptops en Chromebooks aan te schaffen en die waar nodig uitrollen.
Een dag of twee à drie hebben ze vervolgens bij Flores Onderwijs nodig om alle leerlingen in staat te stellen om vanuit huis onderwijs te kunnen volgen.
Pluriform afstandsonderwijs
Vooral in het begin is de manier waarop het afstandsonderwijs gegeven wordt volgens Rebekka niet eenduidig. “Zo waren ook scholen die up and running waren met het uitgeven van werkbladen en het herhalen van eerder gegeven lesstof. Daar hebben we in het begin ook op ingezet. Even geen nieuwe instructies, maar gaan voor herhaling. Kinderen hebben immers een goede en duidelijke instructie nodig om de stof tot zich te kunnen nemen. Toen bleek dat het thuisonderwijs wat langer ging duren, hebben we aangegeven dat het toch weer tijd werd om nieuwe kennis over te dragen.”
Interactie is volgens Rebekka het sleutelwoord om dat te kunnen doen. “Je wil niet alleen instructiefilmpjes opnemen die leerlingen op ieder gewenst moment kunnen terugkijken. Je spreekt af dat je op een bepaald moment moet inloggen en dat je een videobijeenkomst met klasgenoten bijwoont, waarbij je uitleg krijgt van de leerkracht. Dan hebben de leerkracht en leerlingen de kans om vragen aan elkaar te stellen.”
Om dat te kunnen doen hebben ze bij Flores Onderwijs stevig ingezet op een combinatie van Google Classroom en Google Meet. “De niet-synchrone lessen waren via Google Classroom. Daar konden leerlingen video’s bekijken die leerkrachten vooraf hadden opgenomen. Maar de online instructie vond plaats via Google Meet.” Voor de interne acceptatie en implementatie van deze Google applicaties zijn Bert en zijn collega’s enorm afhankelijk geweest van een enkele leerkrachten op de individuele schoollocaties. “Een aantal leerkrachten heeft daadwerkelijk training gehad en mochten zichzelf Google Certified Educator noemen, zij zijn gedurende deze periode de trekkers geweest. Zo is er een collega die video-instructies heeft gemaakt over hoe je met Google Classroom werkt.”
Maar het blijft volgens Bert lastig om alle leerkrachten de handvatten te bieden om vertrouwd te raken met online lesgeven. “We hebben er last van gehad dat het door het type crisis niet mogelijk was om fysieke bijeenkomsten te organiseren. Dat zorgt ervoor dat je mensen moet instrueren óver het gebruik van een applicatie viá diezelfde applicatie. Via Google Meet moet je een instructie geven, terwijl sommigen niet weten hoe Google Meet werkt. Ik vond het lastig om collega’s te bereiken die niet IT-vaardig zijn.”
Echter heeft Bert in dezelfde periode ook collega’s zien groeien van digitaal onwennig tot de grootste pleitbezorgers van verdere digitalisering. “We hebben een leernetwerk leren met ICT opgericht waarbij we een aanspreekpunt hebben binnen de scholen met iemand die zich verantwoordelijk voelt voor leren op afstand. Dan heb je een aanspreekpunt binnen de school om te peilen hoe het loopt en waar ondersteuning bij nodig is.” Binnen dat netwerk stelt een van de scholen een e-coach aan zonder enige kennis van digitale leeromgevingen. “Tijdens de eerste sessies merk je op dat zij enorm veel vragen heeft. Maar iedereen heeft haar daar goed mee geholpen en dan zie je dat zij steeds enthousiaster wordt.” Deze collega weet vervolgens volledig digitaal haar weg te vinden. “Leuk om te zien dat iemand dan gaandeweg steeds meer plezier gaat krijgen”, blikt de Informatiemanager a.i. met enige trots terug.
Heropening van de scholen en de toekomst
Na de heropening van de basisscholen merken zowel Bert als Rebekka op dat het afstandsonderwijs stapsgewijs minder wordt op de scholen. Maar uit angst voor een volgende lockdown besluiten een aantal scholen om het afstandsonderwijs in stand te houden. “Bij basisschool de Boomhut gingen de leerlingen bijvoorbeeld voor een beperkte tijd naar school om instructies te krijgen en vragen te stellen. Het overige werk wordt vanuit huis gedaan. Het flipped classroom model, zoals ze het noemen”, zegt informatiemanager Bert. “Maar iedereen stelt zich dezelfde vraag: hoe zorg je ervoor dat leerlingen zonder of met zo min mogelijk achterstand de zomervakantie ingaan?”
Dat blijft een lastige vraag en die is eigenlijk pas ná de zomervakantie goed te beantwoorden. Een vraag die eveneens open blijft: wat blijft er over van de digitalisering nu de scholen niet meer gebonden worden aan restricties vanwege het coronavirus?
“Zou je de combinatie Google Classroom en Google Meet in kunnen zetten bij de bestrijding van het lerarentekort?”, stelt Bert hardop als vraag. Een vraag die hij ook intern neerlegt binnen het leernetwerk leren met ICT. “Misschien dat een deel van je leerlingen wat zelfstandiger kan gaan werken. Dat de leerling geen vijf dagen, maar drie of vier dagen in de week naar school gaat. Dat betekent wel dat ouders thuis moeten zijn, maar het zijn wel dingen om naar te kijken.”
“Of je laat de leerlingen wel naar school komen, maar dan hoeft er niet fysiek een leerkracht te staan. Je kan een deel van de instructie vooraf hebben opgenomen. Maar door leerlingen wel naar school te halen, kunnen ze zelfstandig maar gezamenlijk de verwerking doen”, haakt onderwijsmanager Rebekka in op de opmerking van Bert. “ik zie het echter niet direct als een oplossing voor het lerarentekort, maar je kan er wel over nadenken om je onderwijs anders te gaan inrichten.”
Winstpunt ziet Bert in het bespreekbaar maken van dergelijke concepten. “ Mensen hebben ervaren dat digitaal afstandsonderwijs werkt. Voor de langere termijn lijkt de winst met name daarin te zitten.”
